Unutkanlık, günlük yaşamımızı etkileyen ve genellikle endişe kaynağı olan bir durumdur. Herkes zaman zaman unutkanlık yaşar, ancak bazı insanlar bu durumu daha sık veya daha şiddetli bir şekilde deneyimler. Unutkanlık, yaşlılıkla ilişkilendirilse de her yaşta ortaya çıkabilir ve çeşitli nedenlerle meydana gelebilir. Bu röportajda, unutkanlık hakkında daha fazla bilgi edinmek ve bu durumu daha iyi anlamak için Türkiye Hastanesi Nöroloji Uzmanı Doç. Dr. Adile Özkan ile bir araya geldik.
Unutkanlık nedir?
Unutkanlık, kişinin günlük yaşamını etkileyecek düzeyde bellek ile ilgili birtakım problemler yaşamasıdır. Bellek beyinde bilgiyi saklama, depolama ve istenildiğinde geri getirebilme gibi fonksiyonların işlev gördüğü alandır.
Beynimizde kaç tür bellek vardır?
Beynimizde iki tür bellek vardır; kısa süreli ve uzun süreli bellek. Kısa süreli bellek, bilginin hem kapasite hem süre bakımından kısıtlı olarak saklandığı bir bellek türüdür; bize söylenen bir telefon numarasını kağıda yazana kadar akılda tutmamız buna bir örnek olarak verilebilir. Uzun süreli bellek ise bilgilerin daha uzun süreli saklandığı, sınırsız kapasitesi olan bellek türüdür. Uzun süreli bellekte bilgi kodlanarak saklanır, depolanır ve ihtiyacımız olduğunda geri çağrılır. Yani tüm yaşamımız boyunca edindiğimiz bilgiler, anılar, kokular, duyular sınırsız bir kütüphaneye aktarılır ve burada saklanır. Beyinde tüm bu bellek ile ilgili alanlarda ya da iletim yollarında problem olduğunda bilgileri hatırlamada güçlük yaşarız.
“UNUTKANLIK TÜM DÜNYA İÇİN ÖNEMLİ BİR SAĞLIK SORUNU”
Neden unutkanlık yaşarız?
Unutkanlığın çok çeşitli sebepleri vardır. Kişinin yaşına, ortaya çıkma süresine, eşlik eden diğer bulguları olup olmadığına, bulguların şiddetine göre sebepler değişiklik gösterir. Genç bireylerde unutkanlık sıklıkla vitamin eksiklikleri ve başlıca tiroid hormonu olmak üzere bazı hormon bozuklukları, stres, depresyon gibi nedenlere bağlı olarak görülür. Daha az sıklıkla ise beyinde yapısal hasara neden olabilen bazı hastalıklar ya da kazalara bağlı olarak görülebilir. Unutkanlığın ne zaman bir hastalık, ne zaman ise doğal bir sürecin parçası olduğunu ayırt etmek kolay değildir. Bu yüzden unutkanlık şikayeti olan kişinin öncelikle tıbbi değerlendirmeden geçmesi gerekir.
Peki Bunama (Demans) nedir?
Demans ileri yaşla birlikte ortaya çıkan hafıza güçlüğü ve zihinsel işlevlerin birden fazla alanda bozulması ve kişinin sosyal, günlük yaşamında etkilenme yaşamasıdır. Yaşlı bireylerde ise unutkanlığa sebep olan nedenlere ek olarak beynin yapısal hasarına neden olan beyin damar hastalıkları ve demans (bunama) daha sık görülür.
En sık görülen demans tipi ise yaygın olarak bildiğimiz Alzheimer tipi demanstır. Alzheimer hastalığının görülme sıklığı yaş ile birlikte artmaktadır. Son yüzyılda yaşam sürelerinin uzaması ile birlikte yaşlı nüfus sayısı da artmıştır. Bu nedenle hastalığın görülme sıklığı da hızla artmaktadır ve tüm dünya için önemli bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Hastalıktan korunmaya yönelik tedbirler almak, önleyici tedaviler ve hastalığın tedavisini sağlamaya yönelik çalışmalar hızla devam etmektedir.
“HER UNUTKANLIK DEMANS DEĞİLDİR”
Her unutkanlıkta bunama aklımıza gelmeli midir?
Her unutkanlık demans değildir, fakat özellikle 50 yaş üzeri bireylerin unutkanlık şikayetini hafife almaması ve mutlaka hekime başvurması gerekir. İleri yaş dışında ailede demans hastalığı öyküsü olması, hipertansiyon ve diyabet gibi vasküler risk faktörlerinin eşlik etmesi hastalığın görülme sıklığını artıran diğer sebeplerdendir. Her ne kadar ilerleyici bir hastalık olan demansın kesin tedavisi olmasa da erken tedaviye başlanmasının hastalığın ilerlemesini yavaşlattığı ve hastalığın etkilerini azalttığı bilinmektedir. Unutkanlık şikayeti ile başvuran kişinin muayenesi yapıldıktan sonra organik nedenleri araştırmak için beyin görüntülemeleri, kan tetkikleri ve nöropsikometrik değerlendirme testleri gibi incelemeler yapılır.
Teknolojinin hızla gelişmesinin insanların unutkanlık sorunlarına nasıl etki ettiğini düşünüyorsunuz?
Çağımızın en büyük sorunlarından biri haline gelen unutkanlık, bilinenin aksine sadece yaşlıları etkileyen bir durum değildir. Günümüzde unutmamanın zor olduğunu düşünenlerdenim. Bundan 50-60 yıl öncesinde çok daha basit bir yaşam sürmekte iken son yıllarda baş döndürücü bir hızla ilerleyen bir teknoloji sayesinde çok daha karmaşık, hızlı hayatlar yaşar hâle geldik. Öyle ki muhteşem insan beyninin hızı ve donanımı bize yetmez oldu, yapay zeka teknolojileri ile çok daha fazlasına talibiz. Tüm bu teknolojiler insan yaşamını kolaylaştırmaya hizmet etmek için geliştirilmesine rağmen, bizden çoğu zaman doğamıza aykırı bir hızla hareket etmemizi de bekliyor.
Günümüz yaşamın hızlı temposu, insanların unutkanlığına nasıl etki ediyor?
Günümüz çağında ve özellikle şehir yaşamında gün içinde yapmak ile zorunlu olduğumuz görevler ve bunun yanı sıra sosyal yaşamımız, kendimize ve ailemize ayırdığımız zaman kesinlikle bir günün saatlerinden daha fazla zaman alıyor. Tüm bu koşuşturmanın ve telaşenin arasında yetişemediklerimiz, aklımızdan çıkıverenler unutkanlık olarak karşımıza geliyor. Hastalarıma çok sık verdiğim bir örnek gibi ‘Bir koltukta birden fazla karpuz taşımamız’ bazılarının yere düşmesine neden oluyor. Peki bu durumun reçetesi nedir; nefes almak… Bir bilgisayarda arka planda çok sayıda dosya açtığınızda, yavaşladığını ve performansının azaldığını görürsünüz.
Unutkanlık sorununu azaltmak için bir hekim olarak neler öneriyorsunuz?
Yapılacak işlerinizi bir plan dahilinde yapmaya çalışmak, yani dosyaları kapatarak ilerlemek, ve beyninizin yani en kıymetli bilgisayarınızın arada format atmasına izin vermek. Peki, beynimiz nasıl format atar? Mutlu olduğunda, sevdiği, keyif aldığı bir alanda vakit geçirdiğinde. Bu yüzden kişinin yaşamın koşturması içinde kendine iyi gelen her ne ise bunu da yapmaya vakit bulması gerekiyor. Beyin sağlığına en iyi gelen şey ise şüphesiz düzenli yapılan egzersizdir. Düzenli yapılan egzersiz hem beden sağlığını korur, hem de çeşitli hormonların salınımını artırarak beyin sağlığını korur. Bunun dışında sosyal yaşamın içinde olmak, sağlıklı beslenmek, sigara ve alkolden uzak durmak, iyi ve kaliteli uyku, ekran maruziyetimizi azaltmak, yeni bilgiler öğrenmeye çalışmak da beyin sağlığımızı korumak için çok önemlidir.
