Elektronik ve dijital teknolojiler yaşama, çalışma, öğrenme, sosyalleşme ve iş yapma biçimlerimizi kökten değiştiriyor. Dünyada elektrifikasyon ve dijital dönüşüm süreci hızlandığı için elektronik atık miktarı da gün geçtikçe artıyor. İvme kazanan yeşil dönüşümle beraber döngüselliğe vurgu artıyor ve atık artık doğal kaynak olarak değerlendiriliyor. Haneler ve işletmeler tarafından kullanılan çok çeşitli ürünleri kapsayan Elektrikli ve Elektronik Ekipman (electrical and electronic equipmentEEE) arasında buzdolapları, fırınlar, çamaşır makineleri ve saç kurutma makineleri gibi elektrikli ev aletlerinin yanı sıra cep telefonları, kablosuz kulaklıklar ve tabletler gibi elektronik cihazlar da bulunuyor. Birleşmiş Milletler Eğitim ve Araştırma Enstitüsü ve Uluslararası Telekomünikasyon Birliği desteğiyle yayımlanan 2024 küresel e-atık görünümü raporuna göre yüksek gelirli ülkelerde kişi başına lambalar hariç ortalama 109 Elektrikli ve Elektronik Ekipman düşüyor. Düşük gelirli ülkelerde ise kişi başına yalnızca 4 parça düşüyor.
Teknolojik ilerlemeler, artan tüketim, sınırlı tamir imkânları, kısa ürün yaşam döngüleri ve yetersiz e-atık yönetim altyapısı nedeniyle son on yılda dünya genelinde yıllık olarak üretilen e-atık miktarı hızla arttı. Rapora göre dünya genelinde piyasaya sürülen elektrikli ve elektronik ekipman (EEE) miktarı 2010’da 62 milyar kilogramken 2022’de 96 milyar kilograma yükseldi. Artışın hızla devam edeceği ve 2030 yılına kadar miktarın 120 milyar kilograma ulaşacağı öngörülüyor. Aynı dönemde üretilen yıllık e-atık miktarı ise 34 milyar kilogramdan 62 milyar kilograma yükseldi. Küresel e-atık miktarının 2030’da 82 milyar kilograma ulaşması bekleniyor. Resmi olarak belgelenmiş ve geri dönüştürülmüş e-atık miktarındaki artış, fiili olarak ortaya çıkan e-atık miktarındaki hızlı büyüme ile kıyaslandığında oldukça düşük seviyede kaldı. 2022’de üretilen 62 milyar kilogramlık e-atığın yalnızca 13,8 milyar kilogramının (kişi başına 1,7 kilogram) geri dönüşümü belgelendi. Bu ise yüzde 22,3 oranına tekabül ediyor. E-atık üretimindeki artış, resmi olarak belgelenmiş e-atık geri dönüşüm oranındaki artışın neredeyse 5 katı. Video kameralar, oyuncaklar, mikrodalga fırınlar ve elektronik sigaralar gibi küçük ekipmanlar e-atıkların en büyük kategorisini temsil ediyor. Bu cihazlar 2022’de 20 milyar kilogramla dünya toplam e-atığının neredeyse üçte birini oluşturdu. 2022’de yalnızca 0,6 milyar kilogram olan fotovoltaik panel atıklarının yeşil dönüşümün etkisiyle 2030’da 2,4 milyar kilograma, yani dört katına çıkması bekleniyor. Zaman içinde, küresel e-atık toplama ve geri dönüşüm oranında bir düşüş yaşandı. Bu oran 2022’de yüzde 22,3 seviyesine geriledi. Yeterli e-atık yönetim altyapısı oluşturulursa, 2030 yılına kadar küresel e-atık toplama ve geri dönüşüm oranının en az yüzde 38’e çıkarılabileceği öngörülüyor. 2022 yılında e-atıklarda diğer metallerin yanısıra, 19 milyar Dolarlık bakır; 16 milyar Dolarlık demir; 15 milyar Dolarlık altın olmak üzere 91 milyar Dolarlık yüksek geri dönüşüm oranlarıyla verimli bir şekilde geri kazanılabilecek ikincil metal potansiyeli olduğu belirtiliyor. Elektronik atıkların geri dönüşümü yalnızca çevresel sürdürülebilirlik için değil aynı zamanda ekonomik değer oluşturma açısından da büyük bir fırsat içeriyor. Zira, atıkların doğru şekilde toplanıp işlenmesi, içerdikleri metallerin geri kazanımı sayesinde üretimde daha fazla atıktan elde edilmiş hammadde kullanıldığında, hem atıkların çevreye olan zararları azaltılmış hem de kaynakların daha verimli kullanılması sağlanarak döngüsel ekonomiye katkı sunulmuş olur.
