Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), parasal sıkılaşma politikalarının tüketim harcamalarına etkisini inceleyen bir analizle, ekonomik sıkılaşmanın özellikle lüks tüketimde belirgin bir yavaşlamaya yol açtığını tespit etti. Yüksek gelir grubunun harcamalarındaki keskin gerileme, tasarruf eğiliminin arttığını gösteriyor.
PARASAL SIKILAŞMA TÜKETİMİ NASIL ETKİLEDİ?
TCMB’nin Merkezin Güncesi’nde yayımlanan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları” başlıklı analiz, sıkı para politikasının hanehalkı harcamalarını gelir düzeylerine göre nasıl şekillendirdiğini detaylı bir şekilde ortaya koydu. 2023’ün ikinci çeyreğinde, yani sıkılaşma başlamadan hemen önce, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yıllık ciro artışı, düşük gelir grubuna yönelik ürünlerin yaklaşık 1,5 katıydı. Ancak parasal sıkılaşma ile birlikte bu oranlar benzer seviyelere geriledi, cirolardaki artış tüm kategorilerde yavaşladı. Analiz, bu durumun özellikle yüksek gelirli bireylerin tüketimden çok tasarrufa yöneldiğini gösterdiğini vurguladı. Yüksek mevduat getirilerinin cazip hale gelmesi, varlık sahiplerini harcamadan uzaklaştırarak birikim yapmaya teşvik etmiş görünüyor.
Bu analiz, parasal sıkılaşmanın tüketim üzerindeki etkilerinin beklenenden daha hızlı hissedildiğine işaret ediyor. Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki değişim, sıkılaşma öncesi düşük gelir grubunun yaklaşık 3 katı iken, sıkılaşma sonrası bu fark neredeyse kapandı. Ancak satış hacmi artış oranları, cirodan farklı olarak yüksek gelir grubunda hala bir miktar önde; bu da lüks ürünlerin fiyatlarındaki farklılaşmaya bağlanıyor. Analistler, TCMB’nin faiz artırımlarının özellikle krediyle tüketim yapan kesimleri de etkilediğini, ancak en büyük dönüşümün lüks harcamalarda yaşandığını belirtiyor. Bu durum, sıkılaşmanın tüketim talebini dizginlemede etkili olduğunu kanıtlıyor.
YÜKSEK GELİR GRUBU TASARRUFA YÖNELDİ
Analiz, yüksek gelir grubunun tüketim alışkanlıklarında gözle görülür bir değişim yaşandığını ortaya koyarken, bu kesimin parasal sıkılaşmadan en çok etkilenen grup olduğunu gösterdi. Sıkılaşma öncesi dönemde yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki ciro artışı, düşük gelir grubuna yönelik ürünlere kıyasla çok daha güçlü bir seyir izliyordu. Ancak faiz oranlarının yükselmesiyle birlikte bu kesim, tüketimden vazgeçip birikimlerini mevduatta değerlendirmeyi tercih etti. TCMB’nin çalışması, tasarruf imkânı fazla olan bireylerin yüksek mevduat getirileri nedeniyle harcamalarını azalttığını, krediye duyarlı bireylerin ise artan maliyetler karşısında geri adım attığını ifade ediyor.
Yüksek gelirli hanelerin lüks tüketimden uzaklaşmasının ekonomideki talep baskısını hafiflettiğini ancak orta ve düşük gelir gruplarının harcamalarındaki yavaşlamanın daha sınırlı kaldığını gösteriyor. Satış hacimlerindeki veriler de bu tabloyu destekliyor; yüksek gelir grubuna yönelik ürünlerin satış hacmi artışı, sıkılaşma sonrası düşük gelir grubuna yakın seviyelere gerilese de, fiyat farklılıkları nedeniyle hala bir miktar önde. Bu, lüks ürünlerin birim fiyatlarının yüksek olmasından kaynaklanıyor. Analiz, TCMB’nin sıkı para politikasının tüketimdeki gelir eşitsizliğini bir ölçüde dengelediğini, ancak orta gelir grubunun da yüksek faiz ortamından olumsuz etkilendiğini ortaya koyuyor.
