Bağımsız 7 Türk devletinden biri olan Kazakistan’da ekonominin temelini petrol, gaz, madencilik ve metalurji endüstrisi oluşturuyordu. Ancak son yıllarda bu durum çeşitli sektörlerin gelişmesiyle değişime uğradı. Bunu da ülkedeki petrol ve gaz endüstrisine yapılan doğrudan yabancı yatırımın son yıllarda yüzde 75’ten, yüzde 36’ya düşmesiyle görüyoruz. Ülkenin gelişimini, ekonomik atılımlarını ve gelecek hedeflerini masaya yatırdık.
Kazakistan’ın son dönemde yüksek katma değerli mal ve hizmet üretmek için yenilikçi projeler aracılığıyla sermaye çektiğini dile getiren Sapiyev, gıda endüstrisi, turizm ve alternatif enerjinin önemli bir potansiyel gösterdiğini söylüyor ve ekliyor; “Ayrıca çevre dostu hidrojen üretimi ve nadir toprak metallerinin ileri düzeyde işlenmesi gibi gelişmiş sektörler ile IT endüstrisi ve Fintek atılımlarımız, yatırımcının ilgisini çekiyor.”
YATIRIMCILAR İÇİN VERGİ TEŞVİKLERİ
Ülkeye yatırım çekme konusundaki temel stratejilerden bahseden Sapiyev, Kazakistan Cumhuriyeti’nin yabancı kurumları ve Kazakh Invest temsilcilerinin 2023 yılı sonuna kadar 3 binden fazla şirketi kapsadığını söyleyerek, büyükelçiliklerin de çalışmalarını 67 ülkede yatırım programı çerçevesinde yürüttüğünün altını çiziyor.
Yerkebulan Sapiyev, yatırım teşvikleri konusunda Kazakistan’da yapılan girişimler için şunları söylüyor: “Cumhurbaşkanı bünyesinde Yabancı Yatırımcılar Konseyi, Başbakan başkanlığındaki Yatırım İklimini İyileştirme Konseyi ve Yatırım Genel Merkezi ile Yatırım Ombudsmanlığı gibi çeşitli diyalog platformları aracılığıyla olumlu bir yatırım ikliminin yaratılması teşvik ediliyor. Bu platformlar, yatırımcıların hükümetin aktif olarak değerlendirdiği yatırım ortamını iyileştirmeye yönelik tekliflerde bulunmalarına da olanak sağlıyor.”
Hükümetin yatırımcılara vergi ile gümrük tercihleri ve Kazakh Invest aracılığıyla danışmanlık desteği de dahil olmak üzere çeşitli destek önlemleri sunduğunu vurgulayan Sapiyev, “Tercih paketleri yalnızca yatırımın niteliğine bağlı olarak değişiyor. Bu nedenle, yatırım sözleşmeleri, özel yatırım sözleşmeleri, yatırım öncelikli projeler ve yatırım anlaşmaları için farklı vergi tercihleri paketleri sağlanıyor. Dışişleri Bakanlığı Yatırım Komitesi, özel yatırımcılarla yılda 70’ten fazla yatırım sözleşmesi imzalayarak önemli ilerleme kaydediyor ve ülkede istikrarlı bir şekilde cazip yatırım ortamı olduğunu gösteriyor” diyor.
Tüm yatırımlar için, bitmiş ürün üretmek adına beş yıl boyunca hammadde ve malzeme ithalatında gümrük vergileriyle KDV’den muafiyet ve devlet ayni hibeleri bulunduğuna dikkat çeken Sapiyev, yatırım sözleşmesi kapsamındaki devlet ayni hibesi azami tutarının, Kazakistan Cumhuriyet’i tüzel kişisinin sabit kıymetlerine yapılan yatırım hacminin en fazla yüzde 30 olduğunu dile getiriyor. Ayrıca Kazakistan’da yatırım öncelikli projeler çerçevesinde yeni üretim tesisleri oluştururken, 10 yıl boyunca kurumlar vergisi ve arazi vergisinden, 8 yıl boyunca da emlak vergisinden muafiyet sağlanırken, mevcut üretim tesisleri büyütülürse 3 yıl boyunca kurumlar vergisinden muafiyet sağlanıyor.
ÖNCELİKLİ SEKTÖRLERDEN BİRİ TARIM
Kazakistan’da öncelikli sektörlerden birinin tarım olduğunu söyleyen Sapiyev, “Tarım ve gıda endüstrisi, ülkenin iç katma değerinin yüzde 7’sinden fazlasını oluşturan ekonominin en kritik sektörleri arasındadır. Endüstri, küresel çevre koruma ve gıda güvenliği gerekliliklerinde doğal uyumdan yararlanılıyor. Kazakistan, bitkisel üretimde en düşük kimyasal kullanım seviyesi (hektar başına sadece 0,1 ton) açısından dünyada birinci sırada yer alıyor. Bugün yatırım politikasının uygulanmasının bir parçası olarak ülkemiz, kısa ve orta vadede Kazakistan Cumhuriyeti’nin rekabet avantajlarının kaynağı, mevcut potansiyeli olan endüstrilere özel önlem veriyor. Umut vadeden bir alan da tahılın derin işlenmesidir. Kazakistan yılda 16-17 milyon ton buğday hasadı yapıyor ve bunun 5-6 milyon tonu ihraç ediliyor. Tahılın derin işlenmesi sayesinde, yüksek katma değerli ürünler üretebiliyoruz. Diğer umut vadeden alanlar ise hayvancılık, süt işleme, sebze, meyve, çilek, sera bitkileri yetiştirme vb’dir” diyerek tarımın ülke için ne kadar büyük bir önem taşıdığına dikkat çekiyor.
Derin işleme nedeniyle yüksek katma değerli bir üretim hedeflediklerinin altını çizen Sapiyev, “Kazakistan, herhangi bir kaynağa aşırı bağımlılıktan kaçınmak için doğrudan yatırımlardan oluşan çeşitlendirilmiş bir portföy sürdürmeyi amaç ediniyor. Yabancı yatırımların hacmini ve kalitesini artırarak, özellikle kişi başına düşen geliri yüksek ülkelerden yatırım çekerek Kazakistan’ın ekonomik kalkınma hedeflerine ulaşmasını istiyoruz” diyerek ülkenin stratejik konumunun bunu büyük ölçüde kolaylaştırdığını söyleyerek, “Kazakistan’dan geçen orta koridor, Asya ile Avrupa arasında kesintisiz ve hızlı kargo teslimatı sağlayan en önemli alternatif rota haline geliyor. Ayrıca Hazar Denizi üzerinden Orta Doğu, Kafkasya ve sonuç olarak Avrupa ülkelerine erişim sağlayabiliyoruz. Kazakistan, Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Rotasını Trans-Avrupa ulaşım ağlarıyla bağlamaya çalışıyor ve transit süresini 10 güne düşürerek, ulaşım ve lojistik potansiyelini güçlendirmek istiyor. Son 15 yılda transit altyapısına 35 milyar dolardan fazla yatırım yaptık” diyor.
Kazak-Çin İş Konseyi çerçevesinde, Kazakistan Temir Zholy ile Çin Lianyungang Limanı arasında Aktau Limanının kapasitesini yüzde 500 oranında artırmak üzere tasarlanan bir konteyner merkezi inşa edilmesi konusunda belge imzaladıklarını söyleyen Sapiyev, “Konteyner merkezi, Aktau Limanı üzerinden çeşitli yönlerde kargoların işlenmesi ve sevkiyatı için bir dizi hizmetin sağlanması adına bir altyapı oluşturacak ve Hazar bölgesi ile Orta Asya ülkeleri için konteyner akışı hizmeti oluşturacak. Ayrıca, Kuryk Limanına yatırım yapmayı planlayan Birleşik Arap Emirlikleri’nin önemli şirketlerinden biri olan AbuDabi Ports ile görüşmeler devam ediyor. Yatırımcılar bu yöne çok fazla ilgi duyuyor. Çünkü rota normal deniz yollarından daha hızlı ve daha güvenli. Karşılaştırmak gerekirse, Çin’den Avrupa’ya deniz yoluyla mal teslim etmek 40-45 gün sürüyor. Koridor için ortalama süreyi 14 güne ve transit süresini de 10 güne düşürmek için çabalıyoruz” şeklinde konuşuyor.
TÜRKİYE VE KAZAKİSTAN İŞ BİRLİĞİ
Türkiye, Kazakistan’ın en önemli ticaret ve ekonomik ortaklarından biridir. 2023 yılı sonu itibarıyla Türkiye ile Kazakistan arasındaki ticaret cirosu 6 milyar Dolardır. Bu konuyla ilgili bilgiler veren Sapiyev, şunları söylüyor: “Türkiye, Kazakistan’a giyim, çeşitli ekipmanlar, elektronik ev aletleri ve ilaçlar gibi 2 milyar Dolar değerinde mal tedarik ediyor. Buna karşılık Kazakistan, Türkiye’ye petrol, bakır, işlenmemiş metaller ve buğday gibi 4 milyar Doları bulan ürünler ihraç ediyor. Ancak bir dizi yüksek değerli malın ihracat potansiyeli olduğuna inanıyoruz. Bunlara çeşitli haddelenmiş metal türleri, Ayçiçek yağı, şekerleme ve piller dahildir. Ek olarak, Kazak tarım ürünlerinin Türkiye pazarına erişimindeki tarife dışı engelleri ortadan kaldırmak için çalışmalar devam etmektedir. Son zamanlarda Türkiye Devleti et tedarikindeki yasağı kaldırdı ve bitki sağlığı gereklilikleriyle ilgili konular üzerinde çalışılıyor.”
Türkiye’nin, Kazakistan’ın en önemli ekonomik ortaklarından biri olduğunu söyleyen Sapiyev, 2023 yılı sonu itibarıyla iki ülke arasındaki ticaret cirosunun 6 milyar Dolar olduğunu vurguladı.
Türkiye’den Kazakistan’a yapılan doğrudan yabancı yatırımların miktarı ve bu yatırımların sektörel dağılımı hakkında bilgiler veren Sapiyev, Türk yatırımcıların Kazakistan’ın yatırım potansiyeline büyük ilgi gösterdiğini ve bu yönde iki ülke arasındaki ilişkilerin dinamik bir şekilde geliştiğinin altını çiziyor. 1991’den günümüze kadar Türk yatırımcıların toplam 70 proje hayata geçirdiğini kaydeden Sapiyev, “Dünyaca ünlü Yıldız Holding, Almatı bölgesinde bir şekerleme fabrikası kurdu ve ürünlerinin yüzde 50’sinden fazlasını ihraç etti. TAV Holding, bu yılın Haziran ayında yolcu sayısını artırmak için Almatı’da yeni bir uluslararası terminali devreye aldı. İlk 10 lider Türk şirketinden biri olan Aselsan, ilk yabancı yatırımlarını Kazakistan’a yaptı. İlaç devleri Abdi İbrahim ve Nobel, Kazakistan’da ilk yabancı ilaç üretim tesislerini açtı. Bunun gibi daha birçok örnek de var. Türk şirketleri ayrıca biyolojik olarak aktif vitamin üretimi, sera yapımı, sandviç paneller, sıhhi fayans, seramik ürünler, PET preformları vb dahil olmak üzere 75 potansiyel proje üzerinde çalışılıyor” diyerek Türk şirketlerinin yaptığı yatırımlardan bahsetti.
Son olarak Kazakistan’ın gelecek hedeflerinden de bahseden Sapiyev, “Bu yılın 8 Mayıs’ında, Başkanımız ulusal ekonominin önemli ölçüde serbestleşmesinin yolunu açan önemli bir kararname imzaladı. Kazakistan’ı kritik bir bölgesel yatırım merkezi olarak korumak adına 2029 yılına kadar 150 milyar Dolarlık doğrudan yabancı yatırım çekme stratejik hedefini belirleyerek yeni bir yatırım döngüsü başlattık. Bu iddialı hedef, ekonomik büyüme ve serbestleşmeye olan sarsılmaz bağlılığımızı vurguluyor. Devlet Başkanı adına, Yatırım Merkezi’nin faaliyetleri tamamen yeniden biçimlendirildi. Ana görevlerden biri sorunlu yatırım projesi problemlerini çözmektir. Hükümetin aktif liderliği altında, Yatırım Merkezi’nin artık tüm kararları hükümet kurumları ve ulusal şirketler için bağlayıcı hale getiriyor. Merkez toplantılarında yerli ve yabancı yatırımcıların belirli vakaları ele alınıyor ve bu da yatırımcı sorunlarına hızlı bir çözüm sunuyor” diyor ve sözlerine şöyle devam ediyor: “Kazakistan, Fortune 2000 listesindekiler de dahil olmak üzere büyük yatırımcıların katılımıyla yatırım projelerine yönelik hizmet desteğini iyileştirmek adına 10 milyon dolarlık Yeşil Koridor sistemini uyguluyor. Bu sistem yatırımcıların arazi parselleri ve iletişimler dahil olmak üzere izin alma sürecini basitleştiriyor. Yatırımcılarla ilgili kararlar ve kısıtlamalar, yatırımcılar haksız para cezalarından, vergilerden ve uzun süren davalardan koruyor.
Ek olarak, hükümet bir Ulusal Dijital Yatırım Platformu geliştiriyor. Şu anda bu platform pilot modundadır ve yatırım projelerinin bölgelere göre izlenmesini, uygulanmasını, yatırım destek önlemlerine yönelik taleplerin kolaylaştırılmasını sağlıyor. Şu ana kadar Kazakistan bölgelerinde mevcut iş destek önlemlerini açıkladığımız ve yatırımcıların işletmenin rahat hissetmesi içni hangi çalışmaların yapılması gerektiği konusunda görüşlerini topladığımız seminerler düzenlemek adına da çalışıyoruz. Tüm reformlarımız işletmeye yöneliktir. İddialı hedeflerimize ancak hükümet ve endüstri arasındaki sinerjiyle ulaşabiliriz. Bu bağlamda ülkeye yatırım çekmede olumlu büyüme bekliyoruz.”
